Bilişsel Davranışçı Terapi Nedir?
İnsanlar doğaları gereği kendilerini koruma, mutlu olma, düşünme ve düşüncelerini ifade etme, sevme, başkalarıyla ilişki kurma, gelişme ve kendini gerçekleştirme eğilimindedir. Ancak aynı zamanda, düşünceden kaçınma, erteleme, hatalarını tekrar etme, hurafelere inanma, hoşgörüsüzlük gösterme, kendini suçlama ve kişisel gelişim potansiyellerini hayata geçirmekten kaçınma gibi eğilimler de gösterebilirler (Corey, 2013). Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), insanların yanılabilir olduğunu kabul ederek, hem hatalar yapmaya devam eden varlıklar olduklarını hem de kendileriyle barış içinde yaşamayı öğrenebilmelerini desteklemeyi amaçlar.
BDT, psikolojik sorunların üstesinden gelmek için bilişsel ve davranışçı yaklaşımları birleştiren bilimsel temellere dayalı bir psikoterapi yöntemidir (O'Donohue & Fisher, 2012). Aaron Beck tarafından 1960'lı yıllarda geliştirilmiş olan BDT, depresyon, anksiyete, obsesif-kompulsif bozukluk, fobiler ve diğer pek çok psikolojik rahatsızlık için etkili bir tedavi yöntemi olarak kabul edilmektedir (Chand, Kuckel & Huecker, 2019).
BDT, bireyin düşüncelerinin, duygularının ve davranışlarının birbirleriyle nasıl bağlantılı olduğunu anlamasına yardımcı olur. Olumsuz düşünceler ve işlevsiz inanışlar kişinin duygusal durumunu ve davranışlarını etkileyebilir. BDT, bu düşünceleri fark etmeyi ve değiştirmeyi amaçlayan bir yaklaşımdır.
Biliş, Düşünce ve İnançların Yapısı
Biliş, bireyin dünyayı algılamasını, yorumlamasını ve anlamlandırmasını sağlayan zihinsel süreçleri ifade eder. Biliş; dikkat, bellek, algı, öğrenme ve problem çözme gibi süreçleri kapsar. İnsanların yaşadığı olaylara verdikleri anlam, geçmiş deneyimlerinden, inanç sistemlerinden ve düşünce kalıplarından etkilenir.
Biliş, doğrudan davranışları etkiler. Örneğin, "başarısızım" şeklinde bir düşünceye sahip olan birey, yeni bir işe başvurma konusunda isteksiz olabilir ve bu da kaçınma davranışlarına yol açabilir. Olumsuz bilişsel şemalar, kişinin motivasyonunu düşürebilir ve sosyal ilişkilerini zayıflatabilir. BDT, kişinin bilişsel süreçlerini fark etmesini ve bu süreçleri yeniden yapılandırmasını sağlayarak davranıştadeğişiklik hedefler.
Bilişsel Davranışçı Terapi'ye (BDT) göre, bireyin bilişsel yapısı üç ana unsurdan oluşur. İlk olarak, temel inançlar yer alır; bunlar, çocukluk ve ergenlik döneminde gelişen, bireyin kendisi, dünya ve geleceği hakkında sahip olduğu derin ve köklü inanışlardır. Örneğin, "Ben değersizim" veya "İnsanlar güvenilmezdir" gibi temel inançlar, bireyin tüm düşüncelerini şekillendirebilir. İkinci olarak, ara inançlar bulunur; bunlar, temel inançlardan türeyen ve bireyin kendine koyduğu kurallar ile varsayımlardır. Örneğin, "Eğer insanları mutlu edersem, beni severler" gibi ifadeler ara inançlara örnek gösterilebilir. Son olarak, otomatik düşünceler gelir; bu düşünceler, günlük yaşamda kendiliğinden ortaya çıkar ve duygu ile davranışları etkiler. Bir toplantıda hata yapan birinin "Herkes benim aptal olduğumu düşünüyor" şeklindeki düşüncesi buna örnek verilebilir. BDT, bireylerin bu düşünceleri fark etmelerini ve daha gerçekçi düşüncelerle değiştirmelerini sağlar.
Bilişsel Davranışçı Terapi’nin Etkinliği
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), en kapsamlı şekilde araştırılmış psikoterapi türlerinden biridir. 1986 ile 1993 yılları arasında, literatüre 120’den fazla kontrollü klinik çalışma eklenmiş olup (Hollon & Beck, 1994), bu alandaki araştırmalar zamanla artarak devam etmiştir (Dobson, 2001).Depresyon, anksiyete bozuklukları, obsesif-kompulsif bozukluk (OKB), yeme bozuklukları ve travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) gibi birçok psikiyatrik rahatsızlık için ilk tercih edilen tedavilerden biri olarak görülmektedir (Chand, Kuckel & Huecker, 2019).
Butler ve arkadaşları (2006) tarafından yapılan bir meta-analizler incelemesinde, Bilişsel Davranışçı Terapi'nin (BDT) etkinliği, hangi bozukluklarda etkili olduğu ve bu etkilerin ne kadar süreyle devam ettiği soruları ele alınmıştır. Bu çalışma, BDT'nin, yetişkin unipolar depresyonu, ergen unipolar depresyonu, yaygın anksiyete bozukluğu, agorafobisi olan veya olmayan panik bozukluğu, sosyal fobi, travma sonrası stres bozukluğu (PTSD) ve çocukluk depresyonu ile anksiyete bozukluklarında oldukça etkili olduğunu ortaya koymuştur.
Anksiyete bozuklukları, belirli bir durum veya nesneye karşı aşırı korku ve bu korkuya bağlı olarak kaçınma davranışlarıyla tanımlanır, ancak bu durumda gerçek bir tehlike yoktur(Kessler, 2005). Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), anksiyete bozukluklarının tedavisinde en etkili yöntem olarak kabul edilmektedir ve son yıllarda BDT'nin etkinliği üzerine birçok meta-analiz ve bu bulgularla ilgili incelemeler yapılmıştır(Norton & Price, 2007).
Depresyon bozuklukları, dünya çapında yaygın bir sağlık sorunudur. Hem yüksek hem de düşük ile orta gelirli ülkelerde, erkekler ve kadınlar arasında, engellilik nedeniyle kaybedilen yılların en büyük nedenidir (Murray & Lopez, 1996). Depresyon tedavisinde antidepresanlar ve çeşitli psikoterapiler etkili bulunmuş ve tedavi yönergelerinde önerilmiştir (American Psychiatric Association, 2000).Lepping ve arkadaşları (2017) tarafından yapılan çalışmaya göre, depresyon tedavisinde Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) kullanıldığında anlamlı ve klinik açıdan önemli bir etki gözlemlenmiştir. Bu bulgular, depresyon tedavisinde terapinin kullanımının devam etmesini desteklemektedir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB), hayati tehlike arz eden bazı olaylar veya şiddet eylemlerinin bir sonucu olarak ortaya çıkar. TSSB, genellikle diğer psikolojik bozukluklarla birlikte görülür: depresyon, psikoaktif madde bağımlılığı, hafıza ve bilişsel işlevsellik problemleri gibi (Shubina, 2015). Ayrıca, sosyal ve aile hayatını da olumsuz yönde etkiler. BDT, TSSB olan hastaların tedavisinde etkili olduğu kanıtlanmış olup, maruz kalma terapisi ile karşılaştırılabilir sonuçlar elde edilmektedir. BDT, diğer terapi yöntemleriyle kolayca entegre edilebilir ve böyle bir birleşik yaklaşım, maksimum verimliliği garanti ediyor gibi görünmektedir (Shubina, 2015). Yapılan araştırmalar, BDT'nin bireylerin travmatik olaylarla başa çıkma becerilerini artırarak belirtileri azalttığını göstermektedir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB), ciddi ve işlevselliği kısıtlayan bir psikiyatrik durum olarak yaygın bir şekilde tanınmaktadır (Markarian ve ark., 2010). BDT, OKB’nin tedavisinde en etkili yöntemlerden biri olarak kabul edilmektedir. Özellikle maruz kalma ve tepki önleme (ERP) teknikleri içeren BDT, OKB semptomlarını önemli ölçüde azaltmaktadır (Dèttore, Pozza & Andersson, 2015).
Kaynakça
American Psychiatric Association. (2000). Practice guideline for the treatment of patients with major depressive disorder (2nd ed.). American Journal of Psychiatry, 157(April Suppl).
Arifah, N., Rustafariningsih, R., Pangandaheng, N., & Maryuti, I. A. (2017). The effectiveness of cognitive behaviour therapy (CBT) and internet cognitive behavior therapy (ICBT) as non-pharmacological interventions on patients with anxiety: A systematic review.
Butler, A. C., Chapman, J. E., Forman, E. M., & Beck, A. T. (2006). The empirical status of cognitive-behavioral therapy: A review of meta-analyses. Clinical Psychology Review, 26(1), 17-31.
Chand, S., Kuckel, D. P., & Huecker, M. (2019). Cognitive behavior therapy (CBT).
Chand, S., Kuckel, D. P., & Huecker, M. (2019). Cognitive behavior therapy (CBT).
Corey, G. (2013). Theory and practice of counseling and psychotherapy. Cengage Learning.
Dèttore, D., Pozza, A., & Andersson, G. (2015). Efficacy of technology-delivered cognitive behavioural therapy for OCD versus control conditions, and in comparison with therapist-administered CBT: Meta-analysis of randomized controlled trials.
Dobson, K. S. (Ed.). (2001). Handbook of cognitive-behavioral therapies (2nd ed.). Guilford Press.
Hollon, S. D., & Beck, A. T. (1994). Cognitive and cognitive-behavioral therapies. In A. E. Bergin, & S. L. Garfield (Eds.), Handbook of psychotherapy and behavior change (4th ed., pp. 428–466).
Kessler, R. C., Berglund, P., Demler, O., Jin, R., Merikangas, K. R., & Walters, E. E. (2005). Lifetime prevalence and age-of-onset distributions of DSM-IV disorders in the National Comorbidity Survey Replication. Archives of General Psychiatry, 62, 593-602.
Lepping, P., Whittington, R., Sambhi, R. S., Lane, S., Poole, R., Leucht, S., ... & Waheed, W. (2017). Clinical relevance of findings in trials of CBT for depression. European Psychiatry, 45, 207-211.
Mansor, M., & Talib, M. A. (2012). Effectiveness of cognitive behavior therapy (CBT) on depressed adolescents.
Markarian, Y., Larson, M. J., Aldea, M. A., Baldwin, S. A., Good, D., Berkeljon, A., Murphy, T. K., Storch, E. A., McKay, D. (2010). Multiple pathways to functional impairment.
Murray, C. J., & Lopez, A. D. (1996). The global burden of disease: A comprehensive assessment of mortality and disability from diseases, injuries, and risk factors in 1990 and projected to 2020. Harvard School of Public Health, Cambridge, MA. Vol. I (Global Burden of Disease and Injury Series).
Norton, P. J., & Price, E. C. (2007). A meta-analytic review of adult cognitive-behavioral treatment outcome across the anxiety disorders. Journal of Nervous and Mental Disease, 195, 521-531.
O'Donohue, W., & Fisher, J. (2012). The core principles of cognitive behavior therapy.
Shubina, I. (2015). Cognitive-behavioral therapy of patients with PTSD: Literature review. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 165, 208-216.
Sighvatsson, M. B., Kristjánsdóttir, H., Sigurdsson, E., & Sigurdsson, J. F. (2011). Efficacy of cognitive behavioral therapy in the treatment of mood and anxiety disorders in adults.
Signorini, R., Sheffield, J., Rhodes, N., Fleming, C., & Ward, W. (2018). The effectiveness of enhanced cognitive behavioural therapy (CBT-E): A naturalistic study within an outpatient eating disorder service.
Sigurvinsdóttir, A. L., Jensínudóttir, K. B., Baldvinsdóttir, K. D., Smárason, O., & Skarphedinsson, G. (2019). Effectiveness of cognitive behavioral therapy (CBT) for child and adolescent anxiety disorders across different CBT modalities and comparisons: A systematic review and meta-analysis.
Swett, E., & Kaplan, S. (2004). Cognitive-behavioral therapy.
